Antwerpse stadsdichters

Het stadsdichterschap zal heropstarten op 26 januari 2023 met heraanstelling van de stadsdichters: Tijdens een persconferentie werden de dichters zeer symbolisch aangesteld worden door de stadsbewoners zelf. Via een algemene oproep werden zoveel mogelijk bewoners verzameld en gevraagd om tijdens de persconferentie de dichters opnieuw als stadsdichters aan te stellen door het persoonlijk overhandigen van een eigen ‘stylo’. Geen sjieke pen, maar een doodgewone ‘stylo’, als symbool voor nieuwe status van de stadsdichter als dichter van en voor het Antwerpse volk.

20 jaar stadsdichterschap in Antwerpen

Stadsdichters, bezingers van het schone,…

De stad Antwerpen was de eerste Vlaamse stad die een stadsdichter aanstelde. Sinds 2003 benoemde de stad Antwerpen Tom Lanoye (2003–2004), Ramsey Nasr (2005), Bart Moeyaert (2006–2007), Joke van Leeuwen (2008–2009), Peter Holvoet-Hanssen (2010–2011), Bernard Dewulf (2012–2013), Stijn Vranken (2014–2015), Maarten Inghels (2016–2017), Maud Vanhauwaert (2018–2019) en Seckou Ouologuem (2020–2021) als stadsdichter. Elke stadsdichter schreef in volle artistieke vrijheid minimum zes stadsgedichten per jaar over wat hem of haar trof in Antwerpen.

De stadsdichters werden begeleid door Antwerpen Boekenstad om hun stadsgedichten zo ruim mogelijk te verspreiden en zichtbaar te maken in de publieke ruimte. Tom Lanoye nam hierin het voortouw tijdens het jaar 2004 dat Antwerpen de titel UNESCO World Book Capital droeg. Hij schreef niet alleen gelegenheidsgedichten, maar zorgde er ook voor dat die visueel op uiteenlopende manieren aanwezig waren; zijn reusachtige banier op de Boerentoren blijft in het culturele geheugen gegrift. Zijn opvolgers gingen in die interactie met de ruimte en met de inwoners van de stad nog verder. Peter Holvoet-Hanssen verspreidde fietsvaantjes met gedichtfragmenten en schreef een Reuzenlied dat op een afgesproken tijdstip overal in de stad weerklonk via carillons, koren en fanfares. Maarten Inghels tatoeëerde dan weer een versregel op het lichaam van vrijwilligers: iedere keer dat hun paden elkaar toevallig kruisen, ontmoeten de poëtische woorden elkaar als het ware even. En Maud Vanhauwaert organiseerde onder meer een optocht en een groots opgevat experiment in poëtische vertaling rond een toren van Babel. Dat die stadsgedichten telkens naderhand in boekvorm verschenen, doet geen afbreuk aan het oorspronkelijke gebeurtenis karakter ervan: een specifieke aanleiding of opdracht, een unieke momentopname, een actieve participatie van het publiek… De Antwerpse stadsdichters bereikten een ongezien breed en divers publiek. De individuele parcours van de stadsdichters hadden ook impact op hun literaire loopbaan. Het Antwerpse stadsdichterschap kreeg tot ver buiten de stadsgrenzen uitstraling en erkenning voor zijn impact en originaliteit.

Toch vroeg het Antwerpse stadsbestuur einde 2021 om het Antwerpse stadsdichterschap te herdenken. Na het stadsdichterschap van Seckou, dat afliep op op Gedichtendag 2022, maakte de stad kenbaar te willen kiezen voor een poule van 5 stadsdichters zodat een veelheid van stemmen en genres kon weerklinken in Antwerpen. De stad riep dichters ook op om zich kandidaat te stellen voor de nieuwe dichterspoule. Tot en met Seckou gebeurde de aanduiding van de stadsdichter door voordracht van een commissie aan het college die de voordracht bekrachtigde. Je werd dus als stadsdichter gevraagd door de stad Antwerpen. De nieuwe procedure voorzag in een oproep waarop meer dan 150 dichters hun kandidatuur indienden. Een commissie koos daaruit 5 stadsdichters die ze aan het college ter bekrachtiging voordroeg. Het college plaatste het stadsdichterschap in een formule van opdrachten die door de stad werden uitgeschreven (bijvoorbeeld voor de vrijwilligers van de vaccinatiecentra of de Vlaamse feestdag) waarnaast er nog steeds ruimte was voor stadsgedichten op verzoek van organisaties of op eigen initiatief. De poule stadsdichters bestaande uit Lies Van Gasse, Lotte Dodion, Yannick Dangre, Proza-K en Ruth Lasters ging in maart 2022 van start. Al snel werd duidelijk dat het stadsbestuur niet op dezelfde manier omging met de stadsgedichten. Niet elk stadsgedicht werd naar de pers toe gecommuniceerd tot op het punt dat zelfs een stadsgedicht van Ruth Lasters over de achterstelling van leerlingen uit het beroepsonderwijs werd 'geweigerd'. Niet lang daarna en mits nog een korte onderhandeling over een mogelijk nieuwe overeenkomst tussen stad en stadsdichters namen alle Antwerpse stadsdichters collectief ontslag op 6 november in DeStudio. De hoofdreden was dat het stadsdichterschap in deze politieke context niet meer houdbaar is voor onafhankelijke stadsdichters. Er is niet voldoende vrije ruimte meer om kritische poëzie te schrijven die mag slaan en zalven. Lasters vat de visie van het huidige stadsbestuur over het stadsdichterschap samen in 'propagandapoëzie', en dat is het vrijwel 20 jaar nooit geweest. Ondanks dat de vraag naar de relevantie van poëzie in onze huidige maatschappij volop terug op de agenda staat, gaf het stadsbestuur na het collectief ontslag aan geen zin te hebben in een nieuwe doorstart. Schepen Nabilla Ait Daoud verklaarde in de Gazet van Antwerpen van 10 november het stadsdichterschap dood en begraven.

Na het ontslag van de stadsdichters in november 2021, kwamen talrijke signalen vanuit het culturele veld om een nieuw verhaal op te starten. Oud-stadsdichter Stijn Vranken nam initiatief om eind november de 5 stadsdichters te polsen naar interesse in een herlancering van het stadsdichterproject van onderuit. Na rijp beraad en overleg beslisten Ruth Lasters, Lies Van Gasse, Lotte Dodion en Proza-k Poetry om in te stappen in dit initiatief.